Sembolizm Nedir?

Sözcük anlamı olarak sembol, biçimi ya da doğası ile bir düşünceyi ya da düşünceler bütününü çağrıştıran nesne ya da resim demektir. Ayrıca duyularla algılanamayan bir şeyi belirten somut şey veya işaret anlamına da gelmektedir. Jung, dini sembollerinin rolünün “insanların yaşamlarına anlam kazandırmak” olduğunu söylemiştir.

Sembolizm, bir düşüncenin ya da olayın sayılar ve şekillerle anlatılmasıdır. Harflerde, rakamlarda, etrafımızda gördüğümüz geometrik şekillerde, doğanın yarattıklarında ve oluşlarda sembolizmi görebiliriz. Her harfin, rakamın, geometrik şeklin taşıdıkları anlamlar ve enerjiler vardır. Sembolizmin en önemli yanı, bir sembole yüklenen anlamın yıllarca değerini kaybetmeden korunabilmesidir. Bunun olumsuz yanı ise, bir sembole gerçek anlamından yani esas kullanım amacından farklı anlamlar yükleyerek kullanmaktır. Bu nedenle semboller ile uğraşırken dikkatli olmak ve gerçeği araştırmak gerekir. Sembollerin gerçek anlamları ne kadar saptırılmaya çalışılırsa çalışılsın mutlaka birileri tarafından hep doğru olarak bilinir ve korunur.

Her insan konuştuğu dilde, hareketlerinde, rüyalarında anlasın ya da anlamasın sembolleri kullanır. Algılarımızı, girişimlerimizi, davranışlarımızı kullandığımız semboller biçimlendirmektedir. Sembollerin bir düzene bağlı olmaları ve bunların yorumlanması, ayrı ayrı bir disiplin ve çalışma kolu meydana getirmektedir. Uygarlık tarihi, Dinler tarihi, Dilbilim, Kültürel Antropoloji, sanat eleştirisi, Psikoloji, Tıp, Siyaset ve satış sembollerin düzenlenme ve yorumlanmasında önemli rol oynayan disiplinlerdir.

Semboller ve İşaretler

Sembol her türlü tarifin dışındadır. Aslında sembolün tam olarak tarifinin yapılması da pek mümkün değildir. Sembol her şeyin başını ve sonunu birarada bulundurabilecek güçte bir yapıya sahiptir. Sembolü yorumlamaya başlarsınız ama bu sonuna kadar çözeceğiniz anlamına gelmez çünkü sosyolog Gurvitch’in de dediği gibi “Semboller gizleyerek açıklar, açıklayarak gizler”. Anladığımızı sandığımız anda onun arkasından gelen gizlilikler başlar. Sembolden herkesin anlayacağı şey farklıdır çünkü her birimiz farklı idraklere sahibiz. İnsanlar binlerce yıldır bir düşünceyi anlatabilmek için birçok yollar denemişlerdir. Bir düşüncenin anlamını, kademeli şekilde insanların anlayış seviyelerine, realitelerine ve olgunluk düzeylerine göre birtakım kalıplar içine koyup sunmuşlardır. Bu yüzden bilgiler doğrudan doğruya açıklanmamış, üstü örtülerek aktarılmıştır.

İnsanlar ilk çağlardan beri sembolleri kullanmışlar, dönemlerinin kendilerine göre özel ve gizli kalması gereken bilgilerini bazı semboller aracılığıyla anlatmışlardır. Mitler, efsaneler, folklorik öyküler, masallar ve çeşitli sanat eserleri bizlere bu sembollerin aktarılmasını sağlamışlardır.

Sembol, anlatmak istediği fikri kısa, en kesin ve en belirli şekilde ifade eden bir işarettir. Bir şeyi diğer bir şeye benzeterek ve onun içinde adeta kaybederek anlatma tarzıdır. Bazı insanlara bir şeyi kolaylıkla, zorluk çekmeden ve açıkça anlatabiliriz ama bazılarına ise konuyu iyice detaylandırmamız hatta örnekler vermemiz, benzetmeler yapmamız gerekebilir çünkü o kişi, henüz o konuyla açık bir şekilde karşı karşıya gelebilecek ya da anlayabilecek durumda olmayabilir. Karşımızdaki kişi anlamaya çalışmak için bize sorular yönelttiğinde, anlatmak istediğimizi bir şeye benzeterek, mecazi bir şekilde anlatmak zorunda kalabiliriz. İşte o anda bazı olayları sembolik hale getirmiş oluruz. Tarot Eğitiminde de Tarot kartlarının sembollerinden faydalanıyoruz.

Semboller basit veya karmaşık şekillerden oluşabilir. Sayı, harf, geometrik bir şekil, doğadaki bir canlı, eşya ya da bunların birleşimlerinden oluşabilir. Hepsinin üzerinde bir düşünce gücü yüklüdür ve kesinlikle rastlantısal özellikler taşımazlar. Semboller çeşitli seviyelerden anlaşılabilecek farklı anlayışları da bünyesinde barındırmaktadır. Yani bir sembolün 1., 2., 3., 4. kademelerdeki anlamını çözdüğümüzde hemen arkasından 5.sinin, 6.cısının bunu izleyeceğini düşünmek gerekir. Ezoterik çalışmalarda semboller 7 ayrı dereceden anlam bulur. Bir sembolün gizlediği sırrı “anladım” dediğimizde, bunun kaçıncı derecedeki anlamını çözdüğümüzü düşünmemiz gerek. Bunu tam olarak anlayamasak bile bir sembolün daha üstün bilgileri de gizleyebileceğini göz önünde bulundurmamız gerekir.

Bir sembolün birden fazla anlamı olabilir. Kişi tekamül seviyesine ve sezgilerine göre sembollerin içindeki derin anlamı anlayabilir. Sembollerin açıklamaları çeşitli seviyelerde olabilir bunların anlaşılması ancak o yolda alınan mesafe ile orantılıdır. Alınan mesafe kişinin sezgilerine de bağlıdır, bu noktada Sezgi Nedir? sorusunun cevabı kişiden kişiye değişir. Bu da semboller yoluyla aktarılan ezoterik öğretilerin sadece inisiye olanlar tarafından anlaşılması açısından önemlidir.

Sembolizm Nerede Ortaya Çıkmıştır?

Sembollere ilk anlamlar yükleyen uygarlıkların taş tabletlerinden edinilen bilgilere göre bundan yaklaşık 50.000 yıl önce varlıklarını sürdüren Mu ve devamı niteliğindeki Atlantis uygarlıkları olduğunu görüyoruz.

Desen ve sembol figürü dediğimiz hayali temalar (örneğin aslan, doğan, ay, kartal gibi) insan imajinasyonunun yapısına kök salmış, geçici olmayan evrensel nitelikte olabilirler. Anlamları insanlara, toplumlara ve onların belli bir andaki durumlarına göre de farklı olabilir. Bu nedenden ötürü sembollerin yorumu sadece figürden esinlenmez. Aynı zamanda hareketinden, kültürel ortamından ve özel rolünden de esinlenir.

Örneğin aslan sembolünün bugün kullanılışı ile bundan binlerce yıl evvel Etiler’de, Asurlar’da ya da Hindistan’da kullanılışı arasında fark vardır. Fakat hepsi aslan sembolü altında ifade edilmiştir. Sembol her şeyi bir seferde asla açıklamaz ama daima yeniden çözümler.

Semboller başka şeylerin kıyafet değişimidir denebilir, hatta doğanın da bir ürünüdür. Bir yazar şöyle demiştir “Eğer bir gün gizli kelimesi bilinir hale gelirse semboller de ölür”. Gizlilik, bilinmezlik sürdüğü sürece semboller devam edecektir. Sezgi sembolü çözmeyi başarabilir ama bu her zaman gerçekleşmeyebilir. Sembolü analiz etmekle bilinmeyeni bilinir hale getireceğimizi sanmayalım. Gizli olanı tamamen ortaya çıkaracağımızı zannetmek bir hatadır.

Sembolün diğer bir özelliği de yorumudur. Hiçbir şey sembolü ve yorumunu birbirinden ayıramaz. Yorumlanmayan sembol zaten sembol değildir. Artık yorumlanacak bir tarafı kalmadı dediğinizde sembollüğü ortadan kalkmış demektir çünkü bilinmeyen şey bilinir hale gelmiştir.

Sembolün Fonksiyonları

Sembollerin başka bir özelliği de daima çok boyutlu olmalarıdır yani çok değişik açılardan görmek mümkündür. İnsandan ve insanın dahil olduğu ortamın yaratıcı şuuraltından gelen canlı sembol, kişi ve toplum hayatı için bir fonksiyon haline gelmiştir. Sembolün fonksiyonlarını şöyle sıralayabiliriz.

Birinci Fonksiyon:

Araştırıcı ve inceleyici oluşudur. İnsanın ruhsal macerasını ifade etmeye çalışır ve derinlemesine araştırır. Bilinmeyene yansıyan araştırıcı bir kafa gibidir.

İkinci Fonksiyon:

Sembolün bilinmeyişinin sebebi bizim bilgi birikimimizdeki boşluklardan değil, önsezimizin belirgin olmayışından ileri gelmektedir. Çünkü semboller bilgi ya da akıl yoluyla değil, daha çok sezme yoluyla yorumlanabiliyor ve açıklanabiliyor. Akılsal şekilde onu yorumlamaya kalktığımızda belirli bir seviyeden yukarı çıkamayız. Tarihçiler ve sosyologlara göre sembol mecazi bir tarzda şuuraltında, boşlukta, duran bir arzuyu bir çatışmaya ve bir soruya çözüm getirebilecek güçtedir. Sembol eleştirici aklına ya da şuur seviyesine göre değil, anlaşılmış ve yaşanmış dünyayı insan nasıl hissetmişse, nasıl duymuşsa ona göre ifade eder.

Üçüncü Fonksiyon:

Sembol fiilen aracılık fonksiyonu yapar, köprüler kurar, ayrı unsurları birleştirir. Yer ile göğü, madde ile ruhu, doğa ile kültürü, gerçek ile rüyayı, şuur ile şuuraltını bağlar, birleştirir. Sembol zıt eğilimlerin karşılaşmaları sonucu meydana gelir. Bu bakımdan sembol bir denge faktörüdür.

Dördüncü Fonksiyon:

Dördüncü fonksiyonu birleştirici oluşudur. Bu fonksiyonda terbiye ve tedavi edicilik de bulunmaktadır. Evrenin farklı unsurlarını birbirine bağlayarak insana tek başına olmadığını ve etrafını saran büyük bir kitle olduğunu anlatır. Sembol sosyal ortamla derin bir ilişkiye girer. Her devir kendi sembolüne sahiptir. Sembol evrensel bir dildir çünkü tüm insanlara dil ve yazının aracılığına gereksinim duymadan ulaşabilir. Sembolün anlamına nüfuz eden bir kimse, kişiyi ve toplumu temelinden tanır. Sosyologlar ve analistler sembolleri ölü ve canlı olmak üzere ikiye ayırırlar. Ölü semboller, ne birey için ne de kollektif şuurda hiçbir yankı meydana getirmezler. Tarihe, edebiyat ve felsefeye aittirler.

Sembolizm konusuna en bilindik sembollerden biri olan Gamalı Haç ile örnek verelim. Tarihte gamalı haç olarak bilinen, Hitler’in uçları sağa kıvrık haçı rastgele seçilmiş bir sembol değildir bu aslında bir Mu sembolüdür. Uçları sola kıvrık haç; mutluluğun, iyiliğin gücünü temsil ederken, uçları sağa kıvrık haç ise mutsuzluğu ve kötülüğü temsil etmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi semboller üzerinde küçük oynamalar yapıldığında sembolün anlamı değişebiliyor. Örneğin haç sembolünün asıl anlamı dört elementtir fakat Hristiyanlar bu sembolü İsa’nın çarmıha gerildiği yeri anlatmak ve bunu hatırlayarak kutsanmak için kullanmışlardır.

Birkaç yıl önce Sivas’ın Hafik ilçesine bağlı olan Karlı köyünde bulunan bir çeşme kitabesinin üzerinde yaklaşık 800 yıllık olduğu düşünülen Gamalı Haç damgası bu sembolün Hitler ile bağdaştırılmaması gerektiği konusunda en güzel örnektir, Naziler sadece yüzlerce yıldır varolan bir sembolü kullanmışlardır.

Bayrağımızdaki beş köşeli yıldız çok değerli bir semboldür fakat etrafına bir çember çizdiğimizde sembolün anlamı tamamen değişmekte ve şeytana tapanların sembolü haline gelmektedir.

Kaynaklar:

İşaretler, Semboller ve Alametler – Raymond Buckland

Gizli Öğreticilik – Ergün Arıkdal